Лепяшко Т. Р. КВЗ “Залацінкі мудрасці”.
Дата публикации: 14 августа 2019
МЭТА: праверыць, абагульніць і замацаваць веды вучняў аб вуснай народнай творчасці, развіваць кемлівасць і дапытлівасць, спрыяць развіццю фантазіі, асацыятыўнага мыслення, творчых здольнасцей, абуджаць пачуццё гонару за сваё мінулае, выхоўваць любоў да роднай зямлі.
Эпіграф
“Беларуская народная творчасць—гэта мора, якое хавае ў сабе незлічоныя скарбы. Толькі трэба ўмець гэтыя скарбы дастаць.”
М.Гарэцкі
Настаўнік
Скарбам нашага роднага краю з’яўляецца вусная народная творчасць.
Народная творчасць—няпісаная і нікім да канца не прачытаная мудрая кніга. Яе старонкі перад намі раскрывалі мілагучнымі калыханкамі нашы бабулі і матулі. Пасля нас цікавілі дзівосныя і цікавыя казкі. Мудрасцю і паэтычным хараством уражвалі народныя прыказкі. З легендаў паўстае перад намі гісторыя нашага народа, нашай Беларусі.
Вусную народную творчасць яшчэ называюць фальклорам, што ў перакладзе з англійскай мовы азначае “народная мудрасць”. І сапраўды, фальклорныя творы ўвабралі ў сябе веды і вопыт многіх пакаленняў беларусаў, іх мары і спадзяванні. Таму вусную народную творчасць мы можам лічыць паэтычнай гісторыяй народа.
Сёння вы пакажаце свае веды па самаму цікаваму і любімаму раздзелу літаратуры“Вусная народная творчасць”.
Прадстаўляецца журы
І конкурс—Прадстаўленне каманд
Каманда “Зюзікі”
Зюзікі малыя мы,
Любім зімы, маразы.
А наш розум—колкі,
Востры, як іголкі.
Не баімся анічога,
Пераможам мы любога.
Уцякайце—хоць на возе.
Усё роўна замарозім.
Наш дэвіз: Змагацца і шукаць, знайсці і не здавацца.
Каманда “Папялушкі”
Мы—дзяўчынкі-папялушкі,
Вельмі любім працаваць,
А ў вольную хвіліну
Можам нават паскакаць.
Папялушкі ўсе мы—
Смехатушкі і мудрушкі,
І вас рассмяшыць і забавіць,
Бясспрэчна, зможам мы.
Наш дэвіз: Мы, гарэзы, з жартамі сябруем.
І таму ніколі не сумуем.
ІІ конкурс—Загадкі
Чаму прысвечаны нашы наступныя конкурсы, здагадайцеся самі. Яны ўзніклі ў глыбокай старажытнасці. Чалавек іх складаў найперш пра тое, з чым сутыкаўся ў паўсядзённым жыцці. Палюючы або ловячы рыбу, збіраючы ягады, зёлкі, людзі прыглядаліся да прыроды. Потым параўноўвалі таямнічае, нязведанае з тым, што назіралі кожны дзень. А яшчэ яны развіваюць нашу кемлівасць і назіральнасць, вучаць параўноўваць, пашыраюць кругагляд. Што гэта? (Загадкі)
А цяпер паглядзім, як вы ўмееце іх адгадваць
- Чым больш з яе бярэш, тым больш яна становіцца. (Яма)
- У бацькоў і іхніх дзетак уся адзежына з манетак. (Рыбы)
- Рукі-ногі ў вадзе, на спіне—дарога. (Мост)
- З зямлі дасталі і ў зямлю закапалі. (Бульба)
- Па зямлі ходзіць, неба не бачыць, нічога не баліць, а ўсё стогне. (Свіння)
- Стаяць слупы бялёныя, на іх шапкі зялёныя. (Бярозы)
- Жалезны кулак, драўляная ручка—не любіць цвіка. (Малаток)
- Навешыныя на дрот вісяць вуха і рот. (Тэлефон)
- Сям’я вяліка, багата, а ўсяго два локці хата. (Вулей)
- Адзін лье, другі п’е, а трэці расце. (Дождж, зямля, трава)
- Вышэй за ўсіх стаіць,навокал глядзіць, люльку курыць. (Комін)
- Хоць у капелюшы, але галавы не мае. (Грыб)
- Не куст, а з лісточкамі, не галава, а розум мае. (Кніга)
- Хоць побач ідзе, а рукамі не возьмеш. (Цень)
- Нашу іх многа год, а ліку не маю. (Валасы)
- Аўца стаіць, воўна дрыжыць. (Асіна)
- Кабыла бела ўсе дровы паела. (Печ)
- Хата рагата, вакон багата, як улезеш—не вылезеш.
- Пад шклом сядзіць, у адзін бок глядзіць. (Компас)
- Сярод лесу жар гарыць. (Рабіна)
- Сам вада і па вадзе плавае. (Лёд)
- Тоўсты тонкага паб’е, толькі што-небудзь прыб’е. (Малаток і цвік)
- З зямлі і дзіця падніме, а праз хату і сілач не перакіне. (Пяро)
- У ваду садзіцца, а мокрае не бывае. (Сонца)
- Ёсць на свеце адно і для ўсіх яно нужно. (Імя)
- Упіраючыся на берагах, ляжыць дуга на баках. (Вясёлка)
- Вышэй аблакоў чырвоная птушка лятае. (Сонца)
Конкурс “Адгадкі ў малюнках”
1. Што без вады плыве? (Воблака)
2.Вясной адзяваюцца, а к зіме раздзяваюцца. (Дрэвы)
3.Ляцяць без крыл, без ног, на дрэвы садзяцца. (Сняжынкі)
4.Дзень і ноч сакоча, а есці не просіць. (Гадзіннік)
5. Было жоўтым, вырасла зялёным, сонца пацалавала—зноў стала жоўтым. (Зерне, колас)
- Мыш у нары, а хвост на двары. (Цыбуля)
- Румяны Піліп да палкі прыліп. (Яблык)
Конкурс капітанаў
1.Твар пахучы, хвост калючы. (Ружа)
2.Рыбка бялява хвосцікам віляла, лясы ламала, горы стаўляла. (Каса)
- Усіх нас корміць, а есці не просіць. (Зямля)
- Ніхто яе не палохае, а яна дрыжыць. (Асіна)
- Новая пасудзіна, а ўся на дзірках. (Рэшата)
- Не разаб’еш гаршчочка—не з’ясі і кашы. (Арэх)
- Хата рагата, вокан багата, як улезеш—не вылезеш. (Рыбацкая сетка)
- Што любіш—таго не купіш, а чаго не любіш—не прадасі. (Маладосць і старасць)
- Не брэша, не кусае, а ў хату не пускае. (Замок)
ІІІ конкурс—Прыказкі
Цудоўным скарбам з’яўляецца гэты жанр. Ён надае мове выразнасць, дасціпнасць, паэтычнасць. Сваёй мудрасцю, заснаванай на багатым вопыце, выхоўвае нас і вучыць. Што гэта?
Конкурс-эстафета. Па чарзе прадстаўнікі каманд называюць прыказкі. Умова: прыказкі не павінны паўтарацца. Перамагае каманда, якая ведае іх больш.
Конкурс “Дапоўні прыказкі і прымаўкі”
- Калі топішся , (то і за саломку схопішся)
- Хлуснёй багатым (не будзеш)
- Мякка сцеле, (ды цвёрда спаць)
- Слова, як птушка: (вылеціць—не зловіш)
- Чужым розумам (не пражывеш)
- На чужым гарбу (у рай не заедзеш)
- Ладзь калёсы зімой , (а летам сані)
- Як гукнеш, (так і адзавецца)
- Яблык ад яблыні (далёка не падае)
- Хто пытае (той не блудзіць)
- Чужым багаццем (сыты не будзеш)
Конкурс “Падбяры пару”
Вучням у канверце раздаюцца прыказкі на беларускай і рускай мовах. Задача каманд—падабраць міжмоўныя пары прыказак(стрэлкамі)
| Беларуская прыказка | Руская прыказка |
| Калі ўлез у дугу, не кажы, што не магу | Не имей сто рублей, а имей сто друзей |
| У ціхім балоце чэрці водзяцца | Взялся за гуж—не говори, что не дюж |
| Цікаўнай Амілі нос прышчамілі | На чужой каравай рот не разевай |
| Не будзь ласы на чужыя каўбасы | Сделал дело—гуляй смело |
| Чалавек без сяброў, што печ без дроў | Любопытной Варваре нос оторвали |
| Скончыў работу—гуляй у ахвоту | В тихом омуте черти водятся |
| Дзе шчырая праца—там густа, а дзе лянота—там пуста | Труд кормит, а лень портит |
ІV конкурс—Казкі
Па ўрыўках пазнайце, з якой казкі гэтыя радкі.
- “Калыхала дзень, калыхала другі, на трэці дзень бачыць: замест алешынкі ляжыць у калысцы хлопчык…”
(“Піліпка-сынок”)
- “Прыходзіць дзед, глядзіць—журавель зноў у просе топчацца. Узлаваўся дзед, злажыўся і хацеў ужо бабахнуць па злодзею…”
(“З рога ўсяго многа”)
- “У мяне галава большая, дык і розуму ў ёй больш”,- хваліўся гусак.
Індык з гэтым не згаджаўся.”
(“Пшанічны каласок”)
4.” Узяў пан хлопчыка, пасадзіў у кішэню і паехаў. “Вось,-думае,- добрага аратага нажыў. Гэткага ні ў кога няма”
(“Сынок з кулачок”)
5.“Жыў адзін хлопец Андрэй. Хацеў ён усё ведаць. Куды ні гляне, што ні ўбачыць—аб усім у людзей распытваецца, да ўсяго дапытваецца…”
(“Андрэй за ўсіх мудрэй”)
6. “Жыў адзін бедны мужык. Зіму сяк-так перакідаўся, а прыйшла вясна—хоць зубы на патыліцу лажы. Адна гуска засталася, ды і тая худая…”
(“Як мужык гусей дзяліў”)
7. “Пайшлі ўшасцёх. Ішлі,ішлі і прыйшлі да двара бабы Карготы.Бачаць—на ўсіх частаколінах галовы вісяць, толькі на адной няма…”
(“Удовін сын”)
8. “Былі ў аднаго чалавека тры сыны: два разумныя, а трэці—дурны. Старэйшы сын, Сцяпан, умеў на скрыпцы іграць, сярэдні, Піліп, —на дудцы, а меншы, Іван, ні да чаго спрыту не меў: сядзеў у запечку ды лучынкі стругаў…”
(“Залаты птах”)
V конкурс—Легенды і паданні
Як у чароўным люстэрку адбілася ў іх сівая даўніна. Старажытныя ўяўленні пра паходжанне свету, зямлі, пра гістарычныя падзеі, пра паходжанне назваў вёсак і гарадоў, рэк ,азёр апавядаюць яны нам . Што гэта?
Раскажам некаторыя з іх. Пры пераказе ўлічваецца выразнасць, дакладнасць зместу, адсутнасць рускіх слоў.
V І конкурс—Літаратуразнаўчы
Неабходна растлумачыць значэнне прапанаваных слоў:
—вобразнае апісанне ўтоенага прадмета ці з’явы, якое патрабуе адгадкі (загадка)
—фальклорнае фантастычнае апавяданне, змест якога можа быць звязаны з гістарычнымі падзеямі, славутымі імёнамі, абавязкова наяўнасць фантастыкі (легенда)
—трапнае народнае выслоўе з павучальным зместам, складаецца з дзвюх частак—паведамлення і вываду, мае закончаную думку (прыказка)
VІІ конкурс—дамашняе заданне (інсцэніроўка казкі)
Падвядзенне вынікаў
Заключнае слова настаўніка
Вам, маладым будаўнікам і творцам,
Каб меншыя цярпець няўдачы-страты,
У наш вучоны век я раю моцна:
Чытайце казкі, хлопцы і дзяўчаты.
Навукі мудрай – край там нечапаны!
Таму й кажу вам: у жыцця на старце—
Чытайце казкі, хлопцы і дзяўчаты!
Старыя казачкі часцей чытайце!
Ніл Гілевіч
