Сцельмах М. У. Абагульняючы ўрок-конкурс у 7 класе па тэме “Дзеепрыслоўе”.
Дата публикации: 14 августа 2019
Эпіграф: (слайд 2)
Сеецца,
Сыплецца,
Падае снег,
Сцелючы белую коўру-пасцель.
Дрэмлюць прысады ў задумлівым сне,
Снежную ловячы голлем шрапнель.
Ніл Гілевіч
Мэта: паглыбіць і сістэматызаваць веды вучняў па асноўных пытаннях тэмы
Задачы: (слайд 3)
— удасканальваць уменні адрозніваць дзеепрыслоўі, выяўляць іх сэнсава-стылістычную ролю ў тэкстах;
— садзейнічаць замацаванню навыку ўтварэння і ўжывання дзеепрыслоўяў;
— спрыяць замацаванню ўмення знаходзіць дзеепрыслоўныя звароты ў тэксце і выдзяляць іх знакамі прыпынку;
— развіваць маўленне вучняў;
— выхоўваць пачуццё павагі да навакольнага свету, роднага слова.
Ход урока
1. Арганізацыйны момант
Слова настаўніка:
— Добры дзень, шаноўныя вучні! Я вітаю вас на нашым уроку беларускай мовы. Давайце шчыра ўсміхнемся адзін аднаму. Я жадаю вам добрага настрою на ўроку і поспехаў.
За вокнамі зіма, і давайце мы зараз на хвілінку адчуем яе павевы, дакранемся да яе прыгажосці.
(Зварот да эпіграфа).
— Якія словы ў гэтых радках перадаюць дзеянне? (сеецца,сыплецца, падае, дрэмлюць, сцелючы, ловячы)
— А што гэта за часціны мовы?
— Так, сапраўды, разам з дзеясловамі мы бачым тут і дзеяслоўныя формы – дзеепрыслоўі, пра якія вялі гутарку на працягу апошніх урокаў беларускай мовы. І сёння на нашым уроку мы падвядзём вынікі нашай працы па тэме “Дзеепрыслоўе”. (Вучні запісваюць у сшыткі дату і класную работу)
— А зробім мы гэта ў форме конкурсу. Кожны, хто прыме актыўны ўдзел, атрымае ўзнагароду. Ваша задача правільна адказваць на прапанаваныя пытанні і выконваць заданні, за якія вам будуць давацца жэтоны. Тыя, хто назбірае большую колькасць такіх жэтонаў, і стануць пераможцамі нашага конкурсу.
— А перад тым, як перайсці да заданняў, давайце акрэслім тыя задачы, якія мы павінны выканаць на сённяшнім уроку.
(Вучні самастойна называюць мэты і задачы ўрока)
2. Праверка дамашняга задання
3. Актуалізацыя вывучанага
1 блок “Тэарэтычны прыпынак” (франтальнае апытванне)
- Што называецца дзеепрыслоўем?
- Прыметы якіх часцін мовы спалучае ў сабе дзеепрыслоўе?
(запаўняюць табліцу на слайдзе (слайд 4))
- Якія прыметы дзеяслова?
— дзеянне,
— трыванне,
— зваротнасць.
4. Якія прыметы прыслоўя?
— не змяняецца,
— пытанні,
— акалічнасць.
(далей запаўняецца кластар)
5. Як пішацца не з дзеепрыслоўямі?
— асобна
— разам (без не не ўжываюцца; прыстаўка неда-)
6. Як утвараўцца дзеепрыслоўі незакончанага трывання? (-учы, -ючы, -ачы, -ячы)
7. Як утвараюцца дзеепрыслоўі закончанага трывання? (-ўшы, -шы)
8. Як дзеепрыслоўі выдзяляюцца на пісьме і ў вусным маўленні? (коскамі і паўзамі)
9. Якое выключэнне з гэтага правіла? (Адзіночнае дзеепрыслоўе, якое стаіць у канцы сказа і адказвае на пытанне як? не выдзяляецца)
10. Чым у сказе з’яўляецца дзеепрылоўе? (акалічнасць)
11. Што такое дзеепрыслоўны зварот? (дзеепрыслоўе з залежнымі ад яго словамі)
12. Выдзяленне яго на пісьме?
13. Сінтаксічная функцыя?
Настаўнік: Малайцы, вы цудоўна справіліся з заданнем. А зараз мы прыступаем да другога блоку “Практычны прыпынак”.
- 4.Падагульненне і сістэматызацыя вывучанага.
2 блок “Практычны прыпынак”
1 тур “Чацвёртае лішняе”
(Некалькі вучняў з жадаючых запісваюць на дошцы рады слоў, сярод якіх яны павінны знайсці лішняе і патлумачыць свой выбар)
- Запрогшы, паабедаўшы, прабегшы, лежачы.
- Будуючы, сустракаючыся, мінаючы, працуючы.
- Высветліўшы, убачыўшы, злезшы, прыехаўшы.
Фізкультхвілінка ( Песня “Завіруха” у выкананні ВІА “Верасы”)(слайд 5)
Прыйшла пара крыху адпачыць. Выйдзіце з-за сталоў. Заплюшчыце вочы і ўявіце снегапад. Сняжынкі падаюць зверху, падстаўце ім свае тварыкі. Падыміце рукі і падстаўце сняжынкам свае далоні. Снег гусцее, гусцее. Памахайце рукамі, разганіце сняжынкі. Падзьміце на сняжынкі, пагрэйце шчочкі, апусціце рукі. Сядайце за парты, мы працягваем наша спаборніцтва.
2 тур “Сарціроўшчыкі”
(Вучні павінны выпісаць са сказаў дзеясловы і дзеепрыслоўі з часціцай не, размеркаваўшы іх на два слупкі адпаведна.)
- Не зведаўшы броду, не суйся ў воду. 2. Рэшатам вады не наносіш. 3. Не зрабіўшы клеткі, не лаві птушак. 4. Не ўмеючы граць, не бяры скрыпкі ў рукі. 5. Адна ластаўка вясны не робіць. 6. Свайго не меўшы, трэба спаць не еўшы.
Не зведаўшы, не зрабіўшы, не ўмеючы, не меўшы, не еўшы.
Не суйся, не наносіш, не лаві, не бяры, не робіць.
3 тур “Дзе схаваўся зварот?” (слайд 6)
(Вучні павінны прачытаць тэкст, знайсці ў ім сказы з дзеепрыслоўнымі зваротамі, запісаць іх, расставіўшы знакі прыпынку).
Зімовы лес
Ціха і ўрачыста ў зімовым лесе. Высакастволыя хвоі ў белых шапках і заснежаныя яліны стаяць задуменна і важна не варушачы ніводнай галінай. Промні скупога зімовага сонца прабіваючыся праз хмары надаюць лесу казачны выгляд. У серабрыста-блакітнай смузе дрэвы. Мякка падаюць пухкія сняжынкі асядаючы на зямлю. Цяжкая снегавая шапка сарваўшыся з дрэва гучна тоне ў сумёце. І зноў цішыня.
Зімовы лес
Ціха і ўрачыста ў зімовым лесе. Высакастволыя хвоі ў белых шапках і заснежаныя яліны стаяць задуменна і важна, не варушачы ніводнай галінай. Промні скупога зімовага сонца, прабіваючыся праз хмары, надаюць лесу казачны выгляд. У серабрыста-блакітнай смузе дрэвы. Мякка падаюць пухкія сняжынкі, асядаючы на зямлю. Цяжкая снегавая шапка, сарваўшыся з дрэва, гучна тоне ў сумёце. І зноў цішыня.
4 тур “Утвары правільна”
(Вучням прапанавана ўтварыць дзеепрыслоўі адпаведнага трывання і вызначыць суфіксы) Франтальна, вусна
Узяць – узяўшы
Пісаць – пішучы
Піць – п’ючы́
Зжаць – зжаўшы
Уцячы – уцёкшы
Развітвацца – развітваючыся
Ліць – льючы́
Купіць – купіўшы
Купляць – купляючы
Замазаць – замазаўшы
Узгадваць – узгадваючы
Узгадаць – узгадаўшы
Хадзіць – ходзячы
Жаць – жнучы́
5 тур “Майстры слова”
(Вучням трэба ўтварыць з двух сказаў адзін, замяняючы адзін з дзеясловаў на дзеепрыслоўе. Запісаць сказы).
- Ляцяць і ляцяць з неба белыя сняжынкі. Яны ўсцілаюць зямлю мяккім снежным абрусам.
- Дзесьці ў гушчары суха патрэскваў мароз. Ён пераскокваў з дрэва на дрэва.
- Добра гарэлі дровы. Яны прасохлі на сонцы.
- Вецер падхапіў снежны пыл. Снежны пыл узняўся над зямлёй.
6 тур “Выправі памылку” (слайд 7)
(Вучні павінны знайсці памылку ва ўжыванні дзеепрыслоўяў у сказах і выправіць яе). Вусна
- Чытаючы апавяданне, Алесь закрыў кнігу і задумаўся.
- Раніцай з туману выплывала чырвонае сонца, абяцаючы ясны дзень.
- Апошні ліст, сарваўшыся з галіны, упаў на снег.
- Праехаўшы лес, у мяне ўзнікла думка звярнуць з дарогі.
- Паліваючы кветкі, дзяўчынкі пайшлі дадому.
5. Падвядзенне вынікаў урока.
Тэст: (Слайд 8)
- 1.Выберыце словы, якія не з’яўляюцца дзеепрыслоўямі.
а) калышучы, нахіліўшыся;
б) захаваны, разгорнутая;
в) адказваючы, працуючы.
2. Адзначце, якія граматычныя прыметы дзеяслова мае дзеепрыслоўе.
а) час, спражэнне;
б) трыванне, зваротнасць;
в) лад, асобу.
3. Вызначце дзеясловы, ад якіх дзеепрыслоўі незакончанага трывання ўтвараюцца з дапамогай суфіксаў -ачы, -ячы.
а) стаяць, лічыць, ляжаць;
б) шчабятаць, ісці, бегчы;
в) развітацца, слухаць, ведаць.
4. Вызначце сказ, у якім не з дзеепрыслоўем пішацца разам.
а) (Не) шукаючы, не знойдзеш.
б) Воўк, (не) вытрымаўшы, кінуўся ўніз.
в) Дзяўчына, (не) навідзеўшы холад, не збіралася ехаць у горад.
5. Вызначце сказ, у якім дзеепрыслоўе мае наступныя марфалагічныя прыметы: закончанае трыванне, зваротнае.
а) Сіратлівы бусел, задумаўшыся, стаяў на адной назе.
б) Шумна ўздыхнуўшы, лось цяжка выбраўся на мелкае месца.
в) Тонка піскнуўшы, мільганула ў гушчары сініца.
6. Вызначце сказ з дзеепрыслоўным зваротам.
а) Вучань адказваў не хвалюючыся.
б) Пачуўшы добрыя весткі, мы адразу ж пачалі збірацца.
в) Журавы спакойна, не спяшаючыся, махалі крыламі.
Ключ: (узаемаправерка ў парах) (Слайд 9)
- 1.Б; 2. Б; 3. А; 4. В; 5. А; 6. Б.
(Усім, хто правільна выканаў тэст — жэтоны)
6. Рэфлексійна-ацэначны этап, выстаўленне адзнак
Настаўнік: Вось і завяршаецца наш урок-конкурс. Надышоў час падводзіць вынікі.
Давайце вызначым, з якім багажом ведаў кожны з вас скончыў вывучэнне тэмы “Дзеепрыслоўе”. Калі вам усё зразумела і вы дасканала валодаеце ведамі па гэтай тэме, падыміце _________________ тварык. Калі у вас засталіся нейкія пытанні па дзеепрыслоўю, падыміце _________________ тварык. Ну а калі сярод нас ёсць тыя, хто зусім нічога не ведае па пройдзенай тэме, яны няхай падымуць _________________ тварык.
(Выстаўленне і тлумачэнне адзнак. Тыя вучні, якія атрымалі больш за ўсіх жэтонаў, аб’яўляюцца пераможцамі конкурсу, яны атрымліваюць выданыя адзнакі за ўрок).
7. Дамашняе заданне (Слайд 10)
Практыкаванне 155
