Сцельмах М. У. Урок беларускай мовы ў 9 класе па тэме “Бяззлучнікавы складаны сказ”.

Дата публикации: 14 августа 2019

Обновлено 14.05.2019 19:08

Эпіграф: (слайд 2)

Шапталі яго сенажаць і дуброва –

Пачутае сэрцам, а некаму нова,

адзінае, дзіўнае, светлае слова…

Кахаю… Люблю…

Беларускаму краю

бясконца я слова “люблю” паўтараю.

                                         Д. Бічэль-Загнетава

Мэта: сфарміраваць уяўленне пра бяззлучнікавы складаны сказ

Задачы: (слайд 4)

—         выпрацоўваць уменні знаходзіць бяззлучнікавыя складаныя сказы ў тэкстах ;

—         вызначаць межы прэдыкатыўных частак бяззлучнікавых складаных сказаў, сродкі сувязі і сэнсавыя адносіны паміж часткамі;

—         адрозніваць бяззлучнікавыя складаныя сказы з аднатыпнымі і з разнатыпнымі часткамі;

—         інтанаваць бяззлучнікавыя складаныя сказы ў адпаведнасці з сэнсам;

—         будаваць схемы бяззлучнікавых складаных сказаў, утвараць бяззлучнікавыя складаныя сказы;

—         выконваць сінанімічныя замены (перабудоўваць бяззлучнікавыя складаныя сказы ў простыя, у складаназлучаныя і ў складаназалежныя);

—         ставіць знакі прыпынку на мяжы прэдыкатыўных частак бяззлучнікавых складаных сказаў.

Ход урока

1. Арганізацыйны момант

Слова настаўніка:

Добрай раніцы, шаноўныя вучні. Я вітаю вас на нашым уроку беларускай мовы. Мы настройваемся на працоўны лад і рыхтуемся плённа і паспяхова папрацаваць, аб’яднаныя аднолькавым пачуццём – пачуццём любові і павагі да нашага роднага беларускага слова.

Вучні чытаюць верш Дануты Бічэль “Роднае слова”.

Пад казачным дубамнад Нёманам сiнiм

хлапец прызнаваўся ў каханнiдзяўчыне.

I рэхам той шэптадгукаўся мiж гаю:

…Кахаю, кахаю…Кахаю, кахаю…

Я чула пяшчотнае,шчырасцi поўнае,

маё, беларускае, роднае, кроўнае,

такое сваё і такое чароўнае…

такое ласкавае, цёплае, чыстае,

як сонца, агнiстае,як Нёман празрыстае,

бы казка, былiна, бы песня,жаданае,

дагэтуль яшчэў жыццi не спазнанае,

вясновае слова ад шчырага сэрца…

Яно празвiнела над хвалямi ў рэчцы.

Вятрыска шаптаў ягоз лiсцем мiж гаю:

…Кахаю, кахаю…Кахаю, кахаю…

Шапталi яго сенажаць i дуброва –

Пачутае сэрцам, а некаму нова,

адзiнае, дзiўнае, светлае слова …

Кахаю…Люблю…

Беларускаму краю

бясконца я слова «люблю» паўтараю.

Калоссем жытнёвым, зялёнай дуброве

кажу гэта слова на матчынай мове.

Настаўнік

—         Чаму на вашу думку менавіта радкамі верша Дануты Бічэль мы пачынаем наш сённяшні ўрок?

(адказы вучняў)

—         Абсалютна верна! Беларуская пісьменніца і паэтка Данута Бічэль з’яўляецца ў гэтым годзе юбіляркай – 1 студзеня ёй споўнілася 80 гадоў.

(слайд 3)

(Кароткія звесткі з біяграфіі)

— І сёння, вывучаючы нашу тэму, мы звернемся за прыкладамі да літаратурнай спадчыны паэтэсы.

2. Праверка дамашняга задання

3. Вызначэнне тэмы, мэты і задач ўрока

—         На папярэднім уроку мы пачалі з вамі разглядаць новую вялікую тэму “Бяззлучнікавы сказ”. Сёння мы працягваем вывучэнне гэтай тэмы.

(вучні адкрываюць сшыткі і запісваюць дату, класную работу і тэму ўрока)

—         Якія задачы мы павінны перад сабой паставіць і выканаць за сенняшні ўрок? (слайд 4)

4. Актуалізацыя ведаў

Але спачатку ўспомнім папярэднія нашы тэмы.

Франтальнае апытванне

1. Якія вы ведаеце віды складаных сказаў? (Злучнікавыя (складаназлучаныя і складаназалежныя), бяззлучнікавыя і складаныя сказы з рознымі відамі сувязі частак (або камбінаваныя).
2. Які сказ мы называем складаназлучаным?
3. 3)Сродкі сувязі частак у складаназлучаным сказе?
4. 4)Які сказ называецца складаназалежным?
5. 5)Сродкі сувязі частак у складаназалежным сказе?
6. 6)Які сказ з’яўляецца бяззлучнікавым?
7. 7)Сродкі сувязі частак у бяззлучнікавым сказе?

(Слайд 5)

Заданне1: “Знайдзіце адпаведнасць”. Патрэбна правільна злучыць часткі сказаў. (Работа ў парах)

А. Колам за бор зачапіўся мой вечар вясёлы,
Б. Унізе пахне сыраежкамі,
В. Аж да столі гушкаць сыноў,
Г. Зноў вяртацца да сэрцаў мужных, Што пакрочылі строем у вечнасць:

А 2, Б 4, В 1, Г 3. (Слайд 6)

Вызначыць віды сказаў, запісаць складаны бяззлучнікавы сказ, вызначыць віды частак і адносіны. Намаляваць схему сказа.

Запоўніць схему (Праца ў парах, потым на дошцы) (слайд 7-8)

Знакі прыпынку паміж часткамі бяззлучнікавага складанага сказа

Кропка з коскай

Коска

Працяжнік

Двукроп’е

Бяззлучнікавы складаны сказ

Аднатыпныя часткі

Разнатыпныя часткі

Часавыя адносіны

Супастаў-ляльныя адносіны

Супраць-пастаў-ляльныя адносіны

Адначасовасць

Паслядоўнасць

Прычын-ныя адносіны

Умоўныя адносіны

Дапаў-няльныя адносіны

 

я

5. Фізкультхвілінка ( Песня “Утварае дарога” на словы Д.Бічэль у выкананні гурта “Людзі на балоце”)(слайд 9)

6. Замацаванне атрыманых ведаў

Заданне 2: (слайд 10)Скласці з простых сказаў : 1 рад – складаназалежны сказ, 2 рад – бяззлучнікавы сказ, 3 рад – складаназлучаны сказ.

Простыя сказы: 1. Вецер суняўся. Завея скончылася. 2. Нарэшце зайшлі ў лес. Пад нагамі зашапацела пажоўклае лісце.

1. Калі вецер суняўся, завея скончылася.

Як толькі нарэшце ўвайшлі ў лес, то пад нагамі зашапацела пажоўклае лісце.

1. Вецер суняўся, завея скончылася.

Нарэшце зайшлі ў лес, пад нагамі зашапацела пажоўклае лісце.

1. Вецер суняўся, і завея скончылася.

Нарэшце зайшлі ў лес, і пад нагамі зашапацела пажоўклае лісце.

—                     Вось такая магчымасць перадаць адзін і той жа змест рознымі сінтаксічнымі канструкцыямі называецца сінтаксічнай сінаніміяй. (Слайд 11)

Заданне 3: У прапанаваных вершах знайсці складаныя бяззлучнікавыя сказы, вызначыць від прэдыкатыўных частак і сэнсава-граматычныя адносіны паміж імі, намяляваць схемы.

Беларусь-дзяўчынка (Слайд 12)

Беларусь – ты дзяўчынка-падлетак,

Вытры з вочак зялёныя слёзы

Ды бяжы праз квяцісты палетак,

Кліча Божа цябе на нябёсы.

Зачыні свае даўнія страхі,

Хай галоднымі курчацца ў склепе.

Панясуць цябе вольныя птахі,

Груганы цябе тут не зачэпяць.

Будзеш правіць сваёю зямелькай,

Шанаваць цябе будуць сястрычкі.

Будзеш Богу святою нядзелькай

Шнураваць на нагах чаравічкі.

Сініца (Слайд 13)

Месячык светла гарэў

У светлазорнай старонцы.

Ткала сініца красёнцы,

Шчыглік ёй ручанькі грэў.

Ветрык ёй вочы гаіў –

Вочы ад працы балелі.

Ткала сувой на арэлі,

Гожы маленства наіў.

Пеўні вялі на прастор,

Градам бялілі аснову,

Песні бяссоннай абнову…

Шчырасць – адзін яе ўбор.

Сцежку сную ад вады.

Ніткі пакручаны ў долі.

Я не шукаю патолі.

Сціснуты вусны заўжды.

Заданне 4: Дапісаць сказы, утвараючы з іх складаныя бяззлучнікавыя сказы. Потым перабудаваць іх у складаназалежны і складаназлучаны сказы адпаведна.

(праца ў парах)

(Слайд 14)

1. 1.У тумане ціха шэпчуцца хвалі возера…
2. 2.Першы марозік моцна скаваў зямлю…
3. …недзе ўдалечыні чуецца брэх сабак.

…раніцай выпаў чысты белы сняжок.

Заданне 5: Пабудаваць сказы па прапанаваных схемах (слайд 15)

[     ] – [   супрацьпастаўленне ].

[     ], [     ].

[умова   ] – [     ].

   7. Падвядзенне вынікаў урока.

   Графічны дыктант (слайд 16)

1. Мы ўзляцелі адразу ў аблокі,

Пераскочылі прорву ў два скокі,

Шар зялёны хіснуўся ўверх дном –

Конь уздыбіўся над маскалём.

1. Будзеш Богу святою нядзелькай

Шнураваць на нагах чаравічкі.

1. Неба сагнуў у дугу

Зрок бліскавіц тваіх востры,

Бурай дыхнуць на бягу

Нёмана конскія ноздры.

1. Плача надрэчны рагоз,

Слёзы жанчын не ўрадзілі,

Светлы мой лёс

Нёманам вечным праўдзівы.

1. Мацей Бурачок не памёр,

Бо выжылі беларусы.

1. Хмараў галінкі сонца адкрылі –

Болем знявечаны, болю не помнім.

1. Долі сівой не тоячы,

Дуб памірае стоячы.

1. Пройдзецца ноччу па краі заліва –

Ехаць далей пажадае душа.

1. Душы спаліліся – і кожны першы памёр.
2. Шчэ не затоплена наша Прыдзвінне,

І там сакаўны мурог.

А – просты сказ,

Б – бяззлучнікавы сказ,

В – складаназлучаны сказ,

Г – складаназалежны сказ

Ключ: (узаемаправерка ў парах)

1. 1.Б; 2. А; 3. Б; 4. Б; 5. Г; 6. Б; 7. А; 8. Б; 9. В; 10. В.

8. Рэфлексійна-ацэначны этап, выстаўленне адзнак

Метад “Закончы фразу”

1 рад: На ўроку мне было…(як?)

3 рад: Настрой у мяне… (Які?)

(замацаваць словы на дошцы, зрабіць кластар)

9. Дамашняе заданне

§26, выпісаць 5 бяззлучнікавых сказаў з твораў мастацкай літаратуры і разабраць іх.